Türk Cami hahsı sanatının klasik devresi olarak adlandırılan 16-17. yüzyıllarda dokunan halılar teknik ve desen olarak farklı yönleri olmasına rağmen ortak yönleri olan ve 2 esas grupta toplanabilen yeni çeşitler ortaya koymuştur. Bunlardan birinci grup Uşak halıları, ikinci grup ise Osmanlı saray halılarıdır. Bu gruplardan başka 17. ve 18. yüzyıllarda Anadolu'da dokunan halılar Avrupa'da Transilvanya kiliselerinde ve asilzadelerin elinde toplanmıştır. Bu nedenle bu yüzyılda üretilen halılar Transilvanya halıları olarak isimlendirilmektedir. Transilvanya halısı ismi Avrupa' da oldukça benimsenmiş ve hatta yanlış olarak bu halıların Transilvanya'da üretildiği kanısı da yaygınlaşmıştır. Bu halılar genellikle seccade büyüklüğünde iki tarafı mihraplı ve ortası çiçek motifleriyle dekore edilmiş şekildedir. Bu halıların Batı Anadolu'da üretildikleri ileri sürülmektedir.
Türk cami halısı sanatında Uşak cami halıları adı altında toplanan halılar en zengin çeşitliliği olan grubu teşkil etmektedir. Orta incelikte olan bu halıların düğüm sıklıkları 1000-1600 adet/m2 dir. Teknik özellikleri ve motiflerin sıralanışı Holbein halılarının Uşak bölgesinde dokunduğu tahmin edilen halılara benzer şekilde tamamen yün hammadde ve Gördes düğümü ile dokunmuştur. Ancak geometrik motiflerin yerini bitkisel motifler ve özellikle bu grup halılar için karakteristik olan madalyon almıştır. Madalyon şekli Türk halılarında ilk kez XVI.yüzyılda kullanılmaya başlanmıştır. El dokusu halılarda ki madalyon temasının kitap süsleme sanatından halı sanatına geçmiş olduğu ifade edilmektedir. Bu halılarda kullanılan başlıca renkler koyu lacivert, kiremit kırmızısı, ve soluk san renklerdir. Siyah ise sınır çizgilerini belirtmek amacıyla kullanılmıştır .
Uşak halılarının madalyon şekline sınıflandırılmış iki esas grubu vardır. Bunlardan birincisi, madalyonlu Uşak halıları, ikincisi ise yıldızlı Uşak halıları şeklinde isimlendirilmektedir. Bu iki gruptan hangisinin daha önce ortaya çıktığı bilinmemekle birlikte, daha önemli olan grup, gelişmesini 18. yüzyılda da sürdüren madalyonlu Uşak halılarıdır. Günümüze kadar birçok örneği gelebilmiş olan ve 10 m2 büyüklüğüne varan bu tip halılar, büyük orta madalyonun altında ve üstünde birer, yanlarda ikişer kesik madalyonla sonsuzluğu işaret eden örnekler arasındadır (Arseven 1994, Kuban 1997).
İsmini yıldız şeklinde madalyonlarından alan yıldızlı Uşak halıları ise daha küçük boyutlu halılar olup genellikle 4 m. uzunluğunda dokunmuşlardır. 16. yüzyılın ilk yansında ortaya çıkmalarına rağmen gelişmelerini tamamlayamamışlar ve 17. yüzyılın sonunda ortadan kalkmışlardır. 16 yüzyıl ortasındaki kaynaklarda adı geçen ve daha sonra da tablolarda görülen beyaz zeminli Uşak halıları Kıtşlu halı olarak bilinmekte ve 18 .yüzyıla kadar gitmektedir. Aslında birbiriyle karşılaşan iki yaprak motifi, aradaki zeminin renk çeşitliliği yüzünden aldatıcı bir görünüşle kuşa benzediğinden bu isim verilmiştir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder